- Kto tworzy system pomocy społecznej?
Aby
udzielić pełnej odpowiedzi warto powiedzieć, że pomoc społeczna może być
ujmowana wąsko i szeroko. W ujęciu wąskim odnosi się do przepisów ustawy z
12.03.2004 r. o pomocy społecznej[1] (tzw. pomoc społeczna sensu
stricto). W ujęciu szerokim oznacza świadczenia socjalnego wsparcia, które
znajdują się poza ustawą o pomocy społecznej, jak np. w ustawie z 21.06.2001 r.
o dodatkach mieszkaniowych[2] czy ustawie z28.11.2003 r.
o świadczeniach rodzinnych[3] (tzw. pomoc społeczna sensu
largo). Koncentrując się jednak na wąskim ujęciu pomocy społecznej, należy
zaznaczyć, że jest to instytucja polityki społecznej państwa, mająca na celu
umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych,
których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i
możliwości[4]. Pomoc społeczna, regulowana
przepisami ustawy o pomocy społecznej, działa w oparciu o zasadę pomocniczości.
Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 19.10.2018 r., I OSK 2806/18, wyjaśnił,
że z tej zasady wynika nie tylko zachęta do pomocy, ale i dezaprobata dla
pasywności i nadopiekuńczości państwa[5]. System pomocy społecznej
tworzą organy administracji rządowej i samorządowej, które są odpowiedzialne za
realizację zadań z jej zakresu. Wykonując zadania z zakresu pomocy społecznej,
organy administracji publicznej współpracują, na zasadzie partnerstwa, z
organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem katolickim, innymi
kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi[6]. Współpraca administracji
publicznej z podmiotami niepublicznymi w tym zakresie może przynosić wiele
korzyści dla beneficjentów świadczeń. Po pierwsze dlatego, że w wielu
przypadkach organizacje pozarządowe posiadają większą wiedzę na temat sposobów
rozwiązywania problemów bądź sytuacji, których zaistnienie stanowi podstawę do
udzielania świadczeń pomocy społecznej. Tak jest w przypadku problemu
bezdomności, gdzie organizacje pozarządowe dysponują niejednokrotnie większą
wiedzą na temat sposobów niesienia pomocy dla osób bezdomnych niż administracja
publiczna. Po drugie, sprzyja ona wymianie wiedzy i informacji między
administracją publiczną a podmiotami niepublicznymi, jak również powoduje
integrację działań o charakterze pomocowym na rzecz rozwiązania konkretnego
problemu, np. bezdomności, przemocy w rodzinie czy bezrobocia. W systemie
pomocy społecznej dominującą rolę odgrywa gmina, będąca podstawową jednostką
samorządu terytorialnego. Gmina posiada najliczniejsze obowiązki w pomocy
społecznej, ponieważ znajduje się najbliżej społeczności lokalnych i ich
potrzeb, co jest zgodne z zasadą pomocniczości. W ramach gminnej struktury organizacyjnej
pomocy społecznej funkcjonują ośrodki pomocy społecznej. Stosunkowo od niedawna
mogą w nich także działać centra usług społecznych. Równie istotna jest pozycja
powiatów, jednak nie są one odpowiedzialne za udzielanie świadczeń w takim
stopniu, jak gminy. Województwa samorządowe realizują natomiast głównie zadania
o charakterze planistycznym i związane z kształceniem kadr pomocy społecznej.
Odpowiedzialne są również za organizowanie i prowadzenie regionalnych jednostek
organizacyjnych pomocy społecznej, w tym mogą tworzyć regionalne domy pomocy
społecznej.
- Jak jednostka odnajduje się w systemie pomocy społecznej?
To, w jaki sposób człowiek odnajduje się w systemie pomocy społecznej może być rozpatrywane z różnych punktów widzenia. Przykładowo, jednostka nie zawsze posiada należyte rozeznanie na temat jej praw i obowiązków w pomocy społecznej. Duże znaczenie w pomocy społecznej ma więc obowiązek informowania, o którym mowa w art. 9 ustawy Kodeks postępowania administracyjnego[7], przy czym nie może być on utożsamiany z obowiązkiem udzielania wiążących porad prawnych przez organy administracji pomocy społecznej. Obowiązek ten nabiera znaczenia w związku art. 109 ustawy o pomocy społecznej, zgodnie z którym osoby i rodziny korzystające ze świadczeń są zobligowane do niezwłocznego poinformowania organu, który przyznał świadczenie, o każdej zmianie w ich sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która może mieć wpływ na prawo do świadczeń. Jest to kluczowa regulacja przeciwdziałająca nienależnemu pobieraniu świadczeń. Wpływ na to, w jaki sposób jednostka odnajduje się w systemie pomocy społecznej ma także m.in. umiejętność posługiwania się przez nią narzędziami informatycznymi, które umożliwiają korzystanie z usług e-administracji. Epidemia koronawirusa i związany z nią kontekst prawny i społeczny również wpłynęły na to, jak jednostka odnajduje się w systemie pomocy społecznej.
- Przed jakimi wyzwaniami staje obecnie instytucja
pomocy społecznej?
Pomoc
społeczna staje obecnie przed licznymi wyzwaniami, które powodują, że konieczne
jest poszukiwanie nowych sposobów realizacji zadań publicznych z jej zakresu. W
tym względzie należy zwrócić uwagę na wybuch epidemii COVID-19. Zwłaszcza w
początkowej fazie epidemii priorytetem stało się zapewnienie ciągłości
udzielania świadczeń przy równoczesnym ograniczaniu transmisji koronawirusa
wśród beneficjentów świadczeń i pracowników jednostek organizacyjnych pomocy społecznej.
Szczególnie dramatycznie epidemia odcisnęła swoje piętno na mieszkańcach domów
pomocy społecznej i na osobach bezdomnych. Następnym wyzwaniem dla instytucji
pomocy społecznej jest sytuacja związana z wybuchem wojny w Ukrainie. W jej
wyniku tysiące obywateli Ukrainy opuściło swój kraj i udało się w kierunku
terytorium Polski w poszukiwaniu schronienia. Wymusiło to na ustawodawcy przyjęcie
rozwiązań prawnych zapewniających nie tylko legalność ich pobytu na terytorium
Polski, ale i możliwość przyznawania im świadczeń z zakresu pomocy społecznej.
Warto więc wskazać, że obywatelom Ukrainy zgodnie z ustawą z 12.03.2022 r. o
pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego
państwa[8]mogą być przyznawane
świadczenia pieniężne i niepieniężne na zasadach i w trybie ustawy o pomocy
społecznej.
- Jak wygląda szkolenie pracowników socjalnych?
Zadania pomocy społecznej powinny być wykonywane przez wykwalifikowane kadry. Pracownikami socjalnymi mogą być osoby spełniające warunki określone ustawą o pomocy społecznej, do których należy posiadanie stosownego wykształcenia. Celem podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracownicy socjalni, którzy spełniają kryteria określone rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 17.04.2012 r. w sprawie specjalizacji w zawodzie pracownik socjalny[9], mogą uczestniczyć w szkoleniach I i II stopnia specjalizacji w zawodzie pracownik socjalny. Do szkoleń, w których uczestniczą pracownicy socjalni należą również szkolenia dotyczące przykładowo przeciwdziałania „wypaleniu” zawodowemu czy prowadzenia pracy socjalnej. Ponadto do podstawowych uprawnień pracowników socjalnych zatrudnionych w ośrodkach pomocy społecznej, centrum usług społecznych lub w powiatowym centrum pomocy rodzinie należy udział w szkoleniach podnoszących poziom bezpieczeństwa osobistego podczas wykonywania czynności zawodowych, które są przeprowadzane przez pracodawcę co najmniej raz na 2 lata.
- Jak uczyć opinię
publiczną na temat pomocy społecznej?
Przede
wszystkim należy uwrażliwiać na specyfikę i charakter działań instytucji pomocy
społecznej, a także na wykluczenie społeczne, któremu często są poddani
beneficjenci świadczeń. Można spotkać wiele krzywdzących stereotypów na temat
pracy pracowników socjalnych i osób korzystających ze świadczeń pomocy
społecznej. Ważne więc z jednej strony jest budowanie zaufania do instytucji
pomocy społecznej, a z drugiej niezbędne jest przeciwdziałanie powstawaniu
negatywnych stereotypów na temat beneficjentów świadczeń, którymi są nie tylko
osoby posiadające niski status materialny z powodu braku aktywności zawodowej,
ale także osoby starsze czy z niepełnosprawnościami. Taki stereotypowy obraz
beneficjenta świadczeń może wpływać krzywdząco na społeczne funkcjonowanie jednostki.
Należy więc uwrażliwiać na sytuację osób, które są beneficjentami świadczeń,
oraz przybliżać zadania pomocy społecznej, jak również wskazywać na jej
przejściowy charakter i to, że zakłada ona wykształcenie odpowiednich postaw u
osób z niej korzystających w celu pokonania życiowych trudności. Pozwoli to
dostrzec zasadność podejmowanych w jej ramach działań, a także zwrócić uwagę,
że nie jest celem pomocy społecznej uzależnianie beneficjentów od jej świadczeń,
ale ich aktywizacja. Pomoc społeczna nie powinna uzależniać od korzystania ze
świadczeń, a często wskazuje się, że środki na jej świadczenia są wydatkowane
nieefektywnie. Znaczenie świadczeń dla ich beneficjentów jest duże, a to może
powodować rozbieżności między oczekiwaniami jednostki co do zakresu i form
pomocy społecznej, a jej realnymi możliwościami.
[1]Ustawa z
12.03.2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2021 r. poz. 2268 ze zm.). Dalej:
ustawa o pomocy społecznej.
[2] Ustawa z
21.06.2001 r. o dodatkach mieszkaniowych (Dz. U. z 2021 r. poz. 2021).
[3] Ustawa z
28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2022 r. poz. 615).
[4] Zob. art. 2
ust. 1ustawy o pomocy społecznej.
[5] Wyrok NSA z
19.10.2018 r., I OSK 2806/18, LEX nr 2604180.
[6] Zob. art. 2
ust. 2 ustawy o pomocy społecznej.
[7] Ustawa z
14.06.1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2021 r. poz.
735).
[8] Ustawa z
12.03.2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na
terytorium tego państwa (Dz. U. poz. 583 ze zm.).
[9]
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 17.04.2012 r. w sprawie
specjalizacji w zawodzie pracownik socjalny (Dz. U. poz. 486).
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz